Idea

Wbrew nazewnictwu ekomuzeum to nie muzeum przyrodnicze, nie chodzi też o żadną inną formę eksponowania zgromadzonych przedmiotów czy też organizowania okolicznościowych wystaw w jakimś określonym pomieszczeniu noszącym powyższą nazwę. Ekomuzeum to zespół rozproszonych w terenie obiektów, tworzących żywą kolekcję obrazującą wartości przyrodnicze i kulturowe regionu oraz dorobek jego mieszkańców. Wyjątkowy charakter regionu jest prezentowany jako wypadkowa warunków i działalności ludzi, historycznej i obecnej.

Ekomuzeum, jako kompleksowa metoda zachowania i interpretacji dziedzictwa, jest znane i rozpowszechnione w Europie od lat 60-tych XX wieku. Kolebką idei jest Francja, gdzie funkcjonuje prawie 70 lokalnych i regionalnych ekomuzeów. Wśród istniejących w Europie ekomuzeów funkcjonują zarówno małe lokalne inicjatywy, jak i zintegrowane przedsięwzięcia regionalne. Forma ta, poza Francją, rozwija się z bardzo dobrym skutkiem także we Włoszech i w Szwecji. Do chwili obecnej w Polsce powstało już 13 podobnych inicjatyw.

Gdzie, jeżeli nie w Lubiążu, na niewielkiej powierzchni, znajdziemy nagromadzenie obiektów historycznych. Tych wielkich jak kompleks klasztorny, czy kościół św. Walentego. Tych mniejszych, aczkolwiek niepowtarzalnych, jak kaplica św. Jana Nepomucena, drewniany wiatrak, czy zabytkowy układ urbanistyczny szpitala psychiatrycznego. Ileż jest miejsc o szczególnych walorach kulturowych i niepowtarzalnym klimacie, jak chociażby: niedokończona zagroda łużycka, Lasek św. Jadwigi, park na miejscu nieistniejącego już cmentarza protestanckiego z wymurowanym lapidarium, czy też Wzgórze Trzech Krzyży. Nie można też nie doceniać walorów przyrodniczych: unikatowych w Europie nadodrzańskich lasów łęgowych, drzew pomnikowych oraz rezerwatu przyrody "Odrzyska".

Celem tworzenia ekomuzeów jest:
- ochrona i zachowanie zasobów przyrodniczych i kulturowych,
- odkrywanie i interpretacja miejscowego dziedzictwa,
- wzmacnianie lokalnej tożsamości,
rozwój zrównoważonej turystyki i promocja lokalnej wytwórczości.

Zręby ekomuzeum budowane są w Lubiążu już od pewnego czasu. Wszystkie powyżej wymienione cele są w jakimś, na razie niewielkim jeszcze stopniu, realizowane. Należą do nich: utworzenie pola biwakowego, wyznaczenie dwóch ścieżek edukacyjnych o łącznej długości 10 km: wokół rezerwatu przyrody oraz przyrodniczo-historycznej, oznakowanie elementów krajobrazu, czyli tablice informacyjne, odtwarzanie i włączanie do oferty turystycznej nowych obiektów, jak Wzgórze Trzech Krzyży czy Studnia św. Jadwigi.

W tym miejscu powstaje pytanie: po co tworzyć nową formę organizacyjną, jaką jest ekomuzeum, skoro cele, jakie stawia się dla ekomuzeów, już są w Lubiążu realizowane? Odpowiedź jest prosta. Intensywność zmian, jakie zachodzą w naszej miejscowości, powoduje, że dotychczasowe formy są niewystarczające. Nie potrafimy w odpowiednim stopniu wykorzystać posiadanych walorów oraz potencjału ludzkiego? Nie posiadamy niezbędnego zaplecza turystycznego, szczególnie miejsc noclegowych. Nie potrafimy wytworzyć produktu lokalnego, który cieszyłby się popytem wśród turystów, a tym samym dawał korzyści mieszkańcom.

Nadszedł więc czas na podjęcie działań metodycznych, dobrze skoordynowanych, a także mogących liczyć na wsparcie zewnętrzne w ramach Europejskiej Sieci Ekomuzeów i Partnerstwa Doliny Środkowej Odry.

W chwili obecnej trwają prace nad identyfikacją partnerów, zarówno prywatnych jak i instytucjonalnych, chcących podpisać deklaracje współpracy. Od stycznia rozpocznie się inwentaryzacja lokalnych zasobów dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, w oparciu o wystandaryzowane narzędzia. Na jej podstawie opracowana zostanie całościowa koncepcja ekomuzeum - założenia merytoryczne, struktura organizacyjna, sposób finansowania oraz harmonogram realizacyjny.

W najbliższym czasie planowane jest ujednolicone oznakowanie obiektów ekomuzeum, przygotowanie mapy sieci i materiałów promocyjnych o całym ekomuzeum i jego poszczególnych obiektach, a także utworzenie centrum informacyjno-dokumentacyjnego, na które już udało się pozyskać środki finansowe z funduszu Phare.

Wierzę, że tworzony program Ekomuzeum Cysterskiego może przyczynić się do rozwoju społeczno-gospodarczego naszej miejscowości. Program ten daje możliwość społeczności lokalnej zachować, interpretować i zarządzać swoim dziedzictwem w duchu zrównoważonego rozwoju.

Maciej Nejman